بوزینه کی میمون شده؟

⭕️ «بوزینه» کی «میمون» شده؟

اگر بپرسند هویت دستوری دو واژه میمون و بوزینه چیست؟ شما به استناد کدام فرهنگ لغت می گویید میمون و بوزینه عربی است؟
چون از سه فرهنگ لغت معروف هیچ کدام به عربی بودن آنها اشاره نکرده اند. به عبارتی این دو واژه از نظر آن سه فرهنگ فارسی است نه عربی!
در لغت نامه دهخدا مدخل بوزینه آمده کنیت میمون که آن را به فارسی کپی خوانند. ( از غیاث اللغات)

چرا فرهنگ نویسان فارسی (فرهنگ معین، لغت نامه و فرهنگ بزرگ سخن) هویت دستوری واژه های بوزینه و میمون را روشن نکرده اند؟
امیدوار بودم استاد معین در حاشیه برهان قاطع توضیح روشنی درباره ملیت واژه بیاورد. لکن در این حاشیه صرفاً به لهجه های امروزی واژه میمون در گویش های مختلف فارسی امروزی اکتفا شده است.
دو مدخل جدا در هر کدام برای میمون.
میمون به معنای مبارک و خجسته را با حرف (ع) یعنی عربی مشخص کرده اند، اما بوزینه و میمون در مدخل دیگر بدون هویت!

اما باید بگوییم در فرهنگ های ریشه شناسی هیچ کدام فارسی نشان داده نمی شود.
میمون و بوزینه(بوزنه، بوزنینه) هر دو عربی است.

بوزینه چیست؟ ریشه عربی آن کدام است؟
ریشه بوزینه در عربی از ز ن ی است و به زنا می رسد. بوزینه یعنی ابوزنا!
الزناءة بوزینه ماده است.

اکنون ببینیم بوزینه از چه زمانی و چرا میمون شده؟
نخستین باری که بوزینه در ریخت میمون وارد شعر فارسی شده همان دوره سامانی است. شعر ابوطاهر خسروانی شاعر نیمه دوم قرن چهارم:
کند از خسّت او همی پنهان
همچو میمون نخود به آکپ خویش
آکُپ آکُب: لُپ است.

اما چرا میمون شده؟
با توجه به معنا و ریشه بوزینه حدس می زنیم میمون برای آن جانور در زبان فارسی یک حسن تعبیر است: نامیدن واژه ای پسندیده به جای واژه ای ناپسند.
این را در شعر بیدل دهلوی یافته ایم:

سعد اگر خوانی چه حاصل طینت منحوس را
همچنان مسخ است اگر بوزینه‌، میمون می‌شود.
بیدل دهلوی

کمال الدین اصفهانی هم در کاربردی هنری چنین گفته:
بحسن طلعت ِمیمون ِ شیخ بوزینه
بلطف ساق ِ سمن گون ِ خواجه بوتیمار

تحقیق: #محمود_علی_اصغری

فرهنگ ریشه شناختی زبان فارسی، محمد حسن دوست
مدخل بوزینه و ریشه عربی آن را مشخص کرده

فرهنگ ریشه شناسی علی نورائی
ریشه عربی میمون