آیا خداوند به راستی به میوه های "تین" و "زیتون" سوگند یاد کرد؟

این موضوع که حتی امروزه هم میوه ی زیتون در نواحی مدیترانه ای مبارک و نمادین دانسته می شود برکسی پوشیده نیست. هرجا و هر زمان هر چیزی که برای ملت ها امری حیاتی و اقتصادی بوده نوعی تبرک و ارجمندی آن هم در میان وجود داشته.واژه ی "زیتون" شش بار و تین یک بار در قرآن آمده است به این ترتیب:

زیتون/نور/آیه 35
زیتون/عبس/آیه29
زیتون/انعام/آیه -99 و آیه 141
زیتون/نحل/آیه11
زیتون/سوره تین/آیه1
تین/تین/آیه1

در همه ی موارد شش گانه به جز یک مورد هیچ سوگند و قسمی از "زیتون"در میان نیست:

کانّها کوکب دُرّیّ یوقد من شجره مبارکه زیتونه لا شرقیه و لاغربیه(نور/35)

فأنبتنا فیها حبا(27)و عنبا و قضبا(28) و زیتونا و نخلا(29) (عبس/29.)«و» قسم نیست.

ینبت لکم به الزرع و الزیتون و النخیل و الاعناب...(نحل/11)

و جنات من اعناب و الزیتون و الرمان مشتبها و غیر متشابه...(انعام/99)

و هو الذی انشأ معروشات و غیر معروشات و النخل و الزرع... و الزیتون و الرمان ...(انعام/141)

در این پنج مورد خداوند از میوه ی زیتون و سودمند ی های آن در میان و همراه میوه های دیگر سخن می گوید و هیچ سوگندی به آن یاد نمی کند. اما آن تنها موردی که سوگند به زیتون هست اساسا مراد و منظور میوه نیست و منطقا دور می نماید که خداوند تعالی به میوه ای سوگند یادکند:

و التين و الزيتون (1)و طور سينين (2)و هذا البلد الامين (3) لقد خلقنا الانسن فى احسن تقويم (4)(سوره تین)

در این سوره نه "تین" و نه "زیتون " نام میوه نیست بلکه نام سرزمین است.(سرزمینی بین مکه و شام) ساخت نحوی کلام هم حکم می کند در اینجا از سرزمین سخن باشد نه میوه(قاعده ی کاربردی زبان)سوگند به سرزمین تین و زیتون/ سوگند به سرزمین طور سینا/ سوگند به این شهر امین(مکه)
غالب مترجمان و مفسران قرآن گذشته و امروزی مانندتفسیر المیزان و تفسیر نور و تفسیر احمد هر چند به موضوع اشاره کرده لکن آن را از تفاسیر ضمنی دانسته اند و هیچگاه به مقوله ی پراکندگی واژه ی زیتون در قرآن ورود نداشته و به پژوهشی قیاسی نپرداخته اند، از سوی دگر ترجمه ی محوری شان همان دو میوه ی "انجیر" و "زیتون" بوده است. در لغت نامه دهخدا نام این دو واژه به معنای کوه هایی در سرزمین شام و بیت المقدس دیده می شود. (جبل الزیتون/مدخل تین) با مراجعه به ترجمه های نو مشاهده می شود برخی از مترجمان امروزی چون ناصر مکارم شیرازی ضمن آوردن خطای معروف ،داخل کمانک نام سرزمین شام و بیت المقدس را نیز گنجانده اما مهدی الهی قمشه ای مطلقا دو میوه ی معروف انجیر و زیتون را ذکر کرده است.
تفسیر نمونه:
قسم به انجیر و زیتون ( یا قسم به سرزمین شام و بیت المقدس).

تین
لغت‌نامه دهخدا
تین . (اِخ ) کوهی است به شام . (منتهی الارب ). تین و زیتون دو کوهست در شام و گفته اند تین کوههائی بین حلوان تا همدان است و زیتون کوههاست به شام . (از معجم البلدان ) (مراصدالاطلاع ). || کوهی است به غطفان . || نام دمشق . || نام مسجدی . مسجدی در شام . (منتهی الارب ). گفته اند تین مسجد نوح است و زیتون بیت المقدس است و گفته اند تین مسجد دمشق است . (از معجم البلدان ).

منابع:
1. قرآن کریم،مترجم ناصر مکارم شیرازی
2.قرآن کریم،مترجم مهدی الهی قمشه ای
3. تفسیر احمد،سوره ی تین،تتبع و نگارش الحاج امین الدین «سعیدی -سعید افغانی»
4. تفسیر نور،محسن قرائتی،ناشرمرکز فرهنگی درسهایی از قرآن،تهران،1374
5.تفسیر المیزان،سید محمدحسین طباطبایی،برگرداننده سید محمد باقر موسوی همدانی،
6. تفسیر نمونه،زیر نظر ناصر مکارم شیرازی،ناشر دار الکتب الاسلامیه،تهران،1380
6. لغت نامه علی اکبر دهخدا

✍️ محمود علی اصغری