مُشرِ ِفُ الدین/مُشَرّ ِف الدین

نام کامل سعدی شیرازی,مطابق آنچه ادوارد براون در تاریخ ادبیات آورده چنین است:"از قدیمترین نسخه ی آثار سعدی...معلوم می شود که بر خلاف اظهار عمومی,نام اصلی او نه مصلح الدین,بلکه مشرف الدین بن مصلح الدین عبدالله است..."(تاریخ ادبیات ایران,از فردوسی تا سعدی,ص:210)
حال پرسش اینجاست؟«مُشرِف الدین»بخوانیم یا «مُشَرَّف الدین»؟ در لغت نامه ی دهخدا این عنوان برای سعدی شیرازی اینگونه خوانده شده است:"مشرف الدین
لغت‌نامه دهخدا
مشرف الدین . [ م ُ رِ فُدْ دی ] (اِخ ) رجوع به سعدی شود..." بیشتر منابعی که نام کامل سعدی شیرازی را آورده اند این عبارت را بدون نشانه گذاری خوانده اند و پیدا نیست کدام قرائت را برگزیده اند؛ اما در تاریخ ادبیات در ایران-دکتر صفا-نام کامل سعدی چنین آمده است:"الشیخ الامام المحقّق,ملک الکلام,افصح المتکلّمین ابومحمّد مُشرّف الدین(شرف الدین)مُصلح بن عبدالله بن مشرّف السّعدی الشّیرازی..."(ت.ا.در ایران,ذبیح الله صفا,ج3/1,ص:5-584)
مشدد خواندن حروف از خود دکتر صفا است و نیک پیداست که خوانش صفا با خوانش دهخدا متفاوت است.دهخدا "مشرف" را اسم فاعل گرفته در معنای:"|| مفتش و دیده ور. ناظر. نگرنده . بیننده . (از ناظم الاطباء). خبردهنده ، منهی . کسی که به نهان و آشکار خبرها به دست آورده به فرمانروای خویش رساند ...(لغت نامه)بنابراین طبق خوانش دهخدا«مُشرِف الدین» معادل "مُخبِرُالدین/مُفَتِّش ُالدین/مُنهی الدین و..." می شود.
باز,یک پرسش اینجا پیش می آید:خوانش دکتر صفا را اسم فاعل بگیریم و ماقبل مکسور (مُشَرِّف الدین) یا اسم مفعول و ماقبل مفتوح (مُشَرَّف الدین)؟راه پاسخ به این پرسش گویا ساده تر است. در فرهنگ های لغت "مشرّف" در ریخت اسم فاعل-ماقبل مکسور-نیامده است اما می توان "مشرِّ ِف الدین" را "بزرگواری دهنده به دین معنا کرد که یکسره نادرست و نامعقول خواهد بود و با توجه به معنای قاموسی شکل اسم مفعول این واژه,روشن می شود که "مشرّ َف الدین" درست است."مشرف . [ م ُ ش َرْ رَ ] (ع ص ) بزرگی داده شده . (غیاث ). بزرگ . (منتهی الارب ) (ناظم الاطباء). بزرگ داشته . حرمت کرده . (یادداشت به خط مرحوم دهخدا). بزرگ . سرافرازی دهنده و بزرگی دهنده و سرافراز. (از ناظم الاطباء).
دکتر ابوالقاسم اسماعیل پور هم در کتابA Handbook of persian literature
این عنوان را به صورت اسم مفعول آورده است:"The poet,s full name appears, from the oldest known manuscript of his works...to have been Mosharrafoddin,
Abdollah...(p.30)
احتمالاًیکی از منابع دکتر اسماعیل پور در دست یابی به چنین خوانشی از «برنام »ِسعدی "دایره المعارف ایرانیکا" بوده است-با این تفاوت که در منبع ذیل واژه ی مورد بحث, اسم فاعل و ماقبل مکسور آمده!:


SAʿDI, Abu Moḥammad Mošarref-al-Din Moṣleḥ b. ʿAbd-Allāh b. Mošarref Širāzi, Persian poet and prose writer...(Encyclopedia Iranica)
که محققاً,این خوانش نادرست است.
نتیجه ی بحث:
با همه ی این تفاصیل باید این واژه در نام سعدی "مُشَرّ َفُ الدین" خوانده شود و معنای آن هم متناسب با اسم شخص چنین خواهد بود:کسی که به دین بزرگ و شریف شده است.در این بیت, ناصرخسرو قوم عرب را به پیغمبر اسلام "مُشَرَّف" دانسته و چنین معنا کرده است-
- مشرف گشتن ؛ بزرگی یافتن :
به پیغمبر عرب یکسر مشرف گشت و فر او
ز ترک و رومی و هندی و سندی گیلی و دیلم .
ناصرخسرو (دیوان چ تقوی ص 269).
و نمونه ای دیگر:
مشرف گشته ای تا تو گرامی گشته ای از حق
مکرم بوده ای تا بوده ای وینها تو را در شان .
ناصرخسرو (ایضاً ص 363).